Hasan Yaşar Özfidan Yazıyor... 
LİRADAN SIFIR ATMANIN TAM ZAMANI.
23.10.2003, 08:43 Faizlerin sağlıklı ve istikrarlı bir şekilde aşağıya düşüşünün devam etmesi, Türk Lirasının başta Amerikan Doları olmak üzere değerini istikrarlı bir şekilde koruması, Merkez Bankasının Dolar rezervlerinin fazla olması, siyasi istikrarın sürmesi, paradan sıfır atılmasının şartlarının oluştuğunu göstermektedir.

Bugünlerde Merkez Bankası 2005 Yılında uygulamaya konulmak üzere Türk Lirasından Sıfır atılmasını daha önce olduğu gibi tekrar gündeme getirmiştir. Bende bu konu hakkında düşüncelerimi sizlere aktarmada yarar gördüm.

Dünyada Sıfır atma uygulamalarına bakacak olursak, yüksek enflasyon yaşayan birçok ülke uygulanan istikrar programlarının bir parçası olarak para birimlerini yenilemiş ve paralarından Sıfır atmışlardır. Gelişmiş ülkelerden Almanya ve Fransa 2. Dünya Savaşı sonrasında yaşanan yüksek enflasyon nedeniyle paralarından Sıfır atmışlar ve bunda da başarılı olmuşlardır. Paradan Sıfır atma, ençok gelişmekte olan Latin Amerika ülkelerinde görülmüştür. Özellikle Arjantin ve Brezilya 1970 lerden sonra birçok kez paralarından sıfır atma operasyonu gerçekleştirmişlerdir. Arjantin 1990 da ilan ettiği 1 USD - 1 Peso kurunu hala uygulamaktadır. Aynı şekilde 1985 te İsrail, 1996 da Ukrayna, 1998 te Rusya, 1999 Bulgaristan Paralarından Sıfır atarak yeni para birimlerini ilan etmişlerdir.

Latin Amerika ülkelerinde özellikle Arjantin’de başarısız paradan Sıfır atma operasyonları yaşanmıştır. Bunun nedeni olarak Arjantin, yerel Para birimini Dolara endeksledikten sonra, önceleri istikrarlı para politikaları uygulamış ve başarılı olmuştur. Ancak, daha sonraları istikrarlı para politikalarından uzaklaşması sonucu bugünkü durumuna düşmüştür. Bunun ardında Dolara endekslenen para birimi, nasılsa Dolara endekslendi diye piyasalara gereğinden fazla para sürülmesi, yani karşılıksız para basılması yatmaktadır. Bu duruma düşülmemesi için, karşılıksız para basarak piyasalara gereğinden fazla para sürülmemesi, yada piyasalara gereğinden fazla para sürülmesiyle birlikte Pesonun değer kaybetmesine olanak sağlanması gerekiyordu. Ama, böyle yapılmadı. Bunun sonucu Peso yerine aşırı bir şekilde Dolara yönelindi. Merkez Bankası Dolar ihtiyacını karşılayamaz hale geldi ve kriz yaşandı. (Hasan Yaşar Özfidan Savı.)   Bunun için Türk Lirasının yabancı para birimlerine endekslenmesine şiddetle karşı çıkmaktayım.

Para biriminden sıfır atma yüksek enflasyonu önlemeye yönelik birçok gelişmekte olan ülkelerde uygulanmıştır. Türkiye’de bu konu şimdi olduğu gibi bazı dönemlerde gündeme gelmiştir. Türkiye’de Sıfır atılması tartışması 1983 te dönemin Maliye Bakanı Adnan Başer Kafaoğlu’nun TL den 3 Sıfır atılması önergesiyle başlamıştır. 1994 ve 1996 da TL den Sıfır atılması tartışmaları gündeme gelmiş ancak birçok iktisatçının “Sıfır atma uygulaması için enflasyonun tek haneli rakamlara inmesi gerektiği.” Hedefine ulaşılamadığı için gerçekleştirmek mümkün olmamıştır. Kişisel olarak enflasyonun tek haneli rakamlara inmesinden çok Merkez Bankasının uygulamış olduğu para politikaları ve para arzı bana göre daha önemlidir.

Türkiye’de istikrar programının bir parçası olarak Sıfır atmak gereklidir. Bir para biriminden Sıfır atmanın istenen olumlu sunucu verebilmesi, ekonomik ve psikolojik şartlara ve zamanına bağlıdır. Faizlerin sağlıklı ve istikrarlı bir şekilde aşağıya düşüşünün devam etmesi, Türk Lirasının başta Amerikan Doları olmak üzere değerini istikrarlı bir şekilde koruması, Merkez Bankasının Dolar rezervlerinin fazla olması, siyasi istikrarın sürmesi, paradan sıfır atılmasının şartlarının oluştuğunu göstermektedir.

Hasta bir insanın kalp, tansiyon ve şekeri normal düzeye çekildikten sonra ameliyatının yapılmasında olduğu gibi Türk Lirasından Sıfır atılması için şartlar oluşmuştur. Bu şartlardan en önemlisi, merkez bankası son yıllarda yürütmüş olduğu başarılı para politikalarıdır. Önümüzde yerel seçimler vardır. Popülist politikalar izlenmediği ve merkez bankası aynı politikaları sürdüğü taktirde, yapılacak seçimler sonrası Türk Lirasından 6 Sıfır atılmasının yerinde olacağını düşünmekteyim.

Türk Lirasından Sıfır atılarak yaklaşık olarak 1 Dolar - 1.5 TL ya eşitlendiği taktirde Bankalarda Dolara uygulanan yıllık %3 Dolaylarındaki faiz ile yenilenmiş Türk Lirasına uygulanan faiz daha rahat bir şekilde kıyaslanmaya başlanacak ve yeni Liraya uygulanacak olan faiz de Dolara uygulanan faiz seviyelerine doğru hızlı bir şekilde düşüşe geçecektir. Böylece, enflasyonun çok üstünde seyreden ve bir türlü düşürülemeyen reel faiz oranları da aşağıya çekilmiş olacaktır.

M1 : Bankalar dışındaki para ile vadesiz mevduatlar toplamıdır.

M2 : M1 e ek olarak mevduat Bankalarının vadeli mevduatlarını kapsar.

M2Y : M2 ye ek olarak Türkiye’de yerleşik kişilerin Döviz tevdiat hesapları.

Emisyon Hacmi : Devletin yetkili kıldığı Banka tarafından piyasaya sürülmüş toplam kağıt para miktarıdır.

Tedavül: Sirkülasyon, para dolaşımı.

Bazı uzmanlar “Nasılsa 2010 Yılında Euroya geçilecek. 5 Yıllık bir süre için para üzerinde operasyon yapılması anlamsızdır.” Görüşünü savunmaktadırlar. Ancak, her şeyde kademeli bir geçiş dönemi vardır ve kademeli geçiş daha sağlıklı olmaktadır. Ayrıca, Avrupa Birliğine girmemize kesin gözle bakılmamalı, girilse dahi güçlü bir para birimiyle girilmesinin avantajı göz ardı edilmemelidir.

Yeni para birimine geçerken yapılacak teknik ve hukuki hazırlıkların ülkeye ek masraflar yükleyeceği bazı uzmanlar tarafından aynı şekilde dile getirilmektedir. Bende kendilerini, hasta bir insanın iyileşmesi için gerekli ilaçlara verilecek parayı gereksiz bir masraf, külfet gibi gören kişilere benzettiğimi söylemek istiyorum. Yeniliklere açık ve girişimci olmalıyız. Herşeye hayır diyen bir zihniyetle hiçbir yere varılamayacağını ve Atatürk’ün göstermiş olduğu münhasır medeniyetler seviyesini yakalayamayacağımızı artık öğrenmeliyiz. Hiçbir şey yapmazsanız hata payınız Sıfır olur. Yapılan her şeyde hata payı vardır. Önemli olan bunu en aza indirmektir. Bunun için konu, ilgili yerlerde ve kamuoyunda tartışılmalı ve hata payı en aza indirilmelidir.

Konuyla ilgili yapılması gereken teknik ve hukuki değişikliklere gelince, teknik ve hukuki hazırlıklar yapılırken konuyla ilgili olarak ilgili kişilerin ve akademisyenlerin görüşlerine başvurulmalı, daha sonra gerekli değişikliklere gidilmelidir. Ayrıca, Liradan Sıfır atılmasıyla oluşabilecek enflasyonist baskının giderilmesi için belli bir süre, ürünlerde eski ve yeni para birimleri ile fiyat gösteren etiketler kullanılmalıdır.

Genel olarak baktığımızda 1 Milyon Dolar ile 1 Milyon Liranın Matematiksel olarak aynı olmasına karşın, alım gücü olarak aralarında bulunan büyük bir uçurum olduğunu görmekteyiz ve kıyaslama yapmakta güçlük çekmekteyiz. Liradan 6 Sıfır atılmasıyla anlam karışıklığına neden olan bu uçurum giderilmiş olacaktır. İşlemler sadeleşecek ve hızlı bir şekilde yapılacaktır. Kısaca Türk Lirasının üzerindeki bol Sıfırlı kambur gitmiş olacaktır.

Türk Lirasının Amerikan Doları karşısında iyi bir performans sergilediği şu günlerde Liradan Sıfır atılması, Liranın Dolar ve diğer yabancı para birimleri karşısında sağladığı bu değerin istikrarlı bir şekilde kalıcı olmasını sağlayacaktır.

Ayrıca, yeni para birimine verilecek ad çok önemlidir ve bu konu kamuoyunda tartışılmalıdır. Bana göre, psikolojik etkisi de göz önüne alınarak yeni para birimine Türk Doları adının verilmesi yararlı olacaktır.